Khám phá bí ẩn quanh tấm bia Văn Miếu

Tiêu đề: Khám phá bí ẩn quanh tấm bia Văn Miếu 10/03/10, 06:18 pm

1. Bia Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất (1442) là
tấm bia đầu tiên được dựng và cũng là tấm bia cho biết đầy đủ nhất các
vị trí quan trường với đoạn văn: “Đề điệu là Thượng thư Tả Bộc xạ Lê Văn
Linh, Giám thí là Ngự sử đài Thị Ngự sử Triệu Thái, cùng các quan Tuần
xước, Thu quyển, Di phong, Đằng lục, Đối độc ai nấy đều kính cẩn thi
hành công việc”.

Theo đó thì Đề điệu chính là Chánh chủ
khảo, phụ trách việc kiểm soát trường thi, Giám thí là Phó chủ khảo các
trường thi Hương, thi Hội. Tuần xước là người đứng đầu các quan giám thị
ghi ký hiệu lên quyển thi, niêm phong hòm đựng quyển tại các trường
thi.

Thu quyển là người phụ trách thu bài thi
của thí sinh. Di phong là người rọc phách bài thi. Đằng lục là người sao
chép bài thi của thí sinh (thời xưa chấm điểm ở bản sao này chứ không
chấm trực tiếp vào bài thi chính). Đối độc là người đọc đối chiếu giữa
bài thi bản gốc và bản sao soát lại, đối chiếu quyển văn của thí sinh
trước khi đưa đi chấm.

2. Bia Tiến sĩ khoa Mậu Tuất (1478) là tấm
bia duy nhất ghi tên 2 người đỗ Thám hoa. Điều đặc biệt ở đây là Bảng
Tam khôi của bậc Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ vẫn có đủ 3 người đỗ, nhưng
không có ai đoạt học vị Trạng nguyên mà có 1 người đỗ Bảng nhãn là Lê
Quảng Chí và 2 người đỗ Thám hoa là Trần Bích Hoành và Lê Ninh

Những tấm bia đá này đã lưu giữ những câu chuyện đầy thú vị cho đến cả
ngàn năm sau.

3. Bia Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất (1502) là
tấm bia duy nhất có khắc hai thời điểm dựng bia. Theo nội dung trên bia
thì thi Đình tổ chức vào mùa xuân (trên bia không ghi rõ ngày tháng) và
được dựng ngay sau đó.

Trên bia sau phần nội dung bài ký có khắc
dòng chữ: “Bia dựng ngày 10 tháng 11 niên hiệu Cảnh Thống thứ 5 (1502)”,
sau đó là đến danh sách các vị đỗ khoa này và cuối cùng lại có dòng
chữ: “Bia dựng lại ngày 15 tháng 9 niên hiệu Đại Chính năm thứ 7
(1536)”.

Các nhà nghiên cứu cho rằng ở trên đã ghi
bia dựng ngày 10 tháng 11 niên hiệu Cảnh Thống 5 (1502), nhưng có thể
năm ấy chỉ mới viết bài ký mà chưa thực sự khắc chữ và khắc bia hoặc bia
đã được dựng nhưng do nguyên nhân nào đó mà bị hạ xuống. Mãi đến đầu
triều Mạc mới đem bài ký đã viết trước ra khắc thành bia như đã ghi ở
dòng cuối bia hoặc cũng có thể lúc đó mới cho tìm lại bia cũ để dựng lại
và khắc thêm dòng chữ về sự kiện này theo niên hiệu của năm đó: “Mạc
Đại Chính thất niên cửu nguyệt thập ngũ trùng lập” (Nhà Mạc, niên hiệu
Đại Chính thứ 7, tháng 9 ngày 15 dựng lần thứ 2).

Qủa thật điều này có cơ sở vì những chú
thích về các tên huyện bị sai, chứng tỏ bia này đã khắc lại hoặc đục sửa
địa danh vào đời sau.

4. Bia Tiến sĩ khoa Mậu Dần (1518) là tấm
bia duy nhất ghi tên các vị quan trường ở mặt sau của bia. Đoạn cuối của
bài ký trên bia cho biết: “Quan tước, tên họ các quan Đề điệu, Độc
quyển, Giám thí thì kê ở mặt sau bia”. Đây cũng là tấm bia duy nhất chỉ
ghi họ mà không nhắc đến tên của người viết chữ và khắc chữ, trên bia có
đoạn: “Thông chương đại phu Trung thư giám Chính tự Tư chính khanh họ
Vũ vâng sắc viết chữ. Thông chương đại phu kim quang môn đãi chiếu tư
chính khanh họ Nguyễn vâng sắc khắc chữ”.

Tấm bia này còn có một điểm độc đáo khác,
nó là tấm bia ghi tên các vị đỗ tiến sĩ trong khoa thi được tổ chức dưới
triều vua Lê Chiêu Tông, nhưng thời gian và niên hiệu trên bia lại khắc
là: “Bia dựng ngày 5 tháng giêng niên hiệu Đại Chính thứ 7”, tức năm
Bính Thân (1536) và niên hiệu đó là niên hiệu của vua Mạc Thái Tông (Mạc
Đăng Doanh).

Khám phá bí ẩn quanh tấm bia Văn Miếu 1268212143-van-mieu-4

Khám phá bí ẩn quanh tấm bia Văn Miếu 1268212143-van-mieu-4

Những sĩ
tử trước khi đi thi đã đến Văn Miếu sờ đầu rùa bia đá với hy vọng sẽ đủ
sức "vượt vũ môn hoá rồng"

5. Bia Tiến sĩ khoa Kỷ Sửu (1529) là tấm
bia duy nhất có 2 người cùng soạn bài văn ký, phần cuối bia cho biết:
“Đồng đức công thần Đặc tiến Kim tử Vinh lộc đại phu Lễ bộ Thượng thư
Thái tử Thái bảo Đông các Đại học sĩ Thiếu bảo Thông Quận công thượng
trụ quốc Nguyễn Thì Ung cùng Phụng trực đại phu Đông các Hiệu thư Tư
chính Thượng khanh Nguyễn Cư Nhân vâng sắc soạn”. Đây cũng là tấm bia
tiến sĩ duy nhất của nhà Mạc.

6. Bia Tiến sĩ khoa Qúy Sửu (1613) là tấm
bia duy nhất cho biết cụ thể về chiếc đai của tân khoa. Theo lệ, người
đỗ đại khoa được nhà vua ban cho áo mão, cân đai, phẩm phục triều đình.
Theo một số văn bia cho biết, áo là áo bằng gấm có màu xanh, còn đai thì
ghi chung chung là “đai thơm”; riêng bia Tiến sĩ khoa Qúy Sửu cho biết
thông tin thú vị, đó là đai được gọi là “tê đái”, tức vòng đai có nạm
sừng tê giác.

7. Bia Tiến sĩ khoa Qúy Mùi (1703) là bia
Tiến sĩ nội dung có nhiều điểm khác lạ, không rõ ràng nhất với đoạn
viết: “Đặt ra khoa mục vốn đã có từ xưa. Nhớ lại nước Việt ta từ triều
Lý, Trần đã bắt đầu lựa chọn những người thông hiểu kinh sách vào hầu
vua, vời người có văn học để bổ nhiệm. Đến năm Thiệu Bình thứ 13 mới bắt
đầu đặt khoa Tiến sĩ, năm Kiến Trung thứ 8 (1232) mới định ra cấp bậc
tam giáp. Nhưng định lệ nhất quán, quy cách chặt chẽ thì phải đến năm
Long Hưng thứ 12 về sau mới thật đầy đủ”.

Ở đây có một vài điều nghi vấn: Mạch văn
đoạn này đang nói về thời Lý-Trần, như năm Kiến Trung thứ 8 (1232) định
cấp bậc tam giáp, thì điều đó đúng, sử có ghi và các tài liệu chuyên
khảo khoa cử cũng khẳng định. Nhưng ghi là năm “Thiệu Bình thứ 13” thì
không giải thích được, vì thời không có vị vua nào thời Lý - Trần đặt
niên hiệu Thiệu Bình.

Niên hiệu Thiệu Bình chỉ có 1 lần ở triều
Lê (đời Lê Thái Tông) và tồn tại 6 năm chứ không có năm thứ 13. Lại nói
đó là lần đầu tiên có khoa thi Tiến sĩ thì điều đó không có một cứ liệu
nào chứng minh và cũng không một sử sách nào ghi chép. Tiếp đến là niên
hiệu “Long Hưng”, trong lịch sử Việt Nam không có vị vua nào đặt niên
hiệu này.

Nếu giả thiết do người thợ khắc ngược thứ
tự thành Hưng Long thì là niên hiệu Hưng Long (1293-1314) đời Trần Anh
Tông. Khoa thi năm Hưng Long thứ 12 (1304) là có đặc điểm đáng nói, là
khoa này vua ban thêm danh hiệu Hoàng giáp để chỉ những người đỗ hàng Đệ
nhị giáp. Không hiểu do nguyên nhân nào đã gây nên sự nhầm lẫn này mặc
dù nội dung bia do một đại thần danh tiếng là Nguyễn Qúy Ân soạn và
chính cha ông (Nguyễn Qúy Đức) là người kiểm duyệt lại nội dung bài bia
ký đó.

Một góc Văn Miếu..

8. Bia Tiến sĩ khoa Tân Sửu (1721) là tấm
bia duy nhất ngoài việc ghi quê quán còn ghi cả địa chỉ nhập tịch của
một vị tiến sĩ, đó là Trần Đình Thu, người xã Liêu Xá, huyện Đường Hào
(nay là xã Liêu Xá, huyện Yên Mỹ, Hưng Yên). Nội dung bia ghi “nhập tịch
phường Báo Thiên, huyện Thọ Xương” (nay thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).

9. Bia Tiến sĩ khoa Canh Thìn (1760) là
tấm bia duy nhất được dựng ngay sau khi thi Hội. Theo nội dung bia cho
biết thi mùa xuân tháng 2 thi Hội, sang tháng 3 thi Đình, tuy nhiên phần
cuối văn bia lại khắc dòng chữ: “Bia dựng tháng 2 mùa xuân niên hiệu
Cảnh Hưng thứ 21(1760)”. Như vậy có thể bia này dựng ngay sau khi thi
Hội tổ chức xong chứ không chờ đến khi thi Đình kết thúc mới dựng như
các khoa thi khác.

10. Bia Tiến sĩ khoa Kỷ Hợi (1779) là tấm
bia duy nhất khắc tên những người đỗ Tiến sĩ Thịnh khoa. Thịnh khoa là
một dạng khoa thi đặc biệt do vua đặt ra không theo lệ 3 năm tổ chức một
lần, nó gần giống các khoa thi đột xuất khác như Chế khoa, Cát sĩ,
Hoành từ, Sĩ vọng… Bên cạnh các khoa thi chính thức, việc mở các khoa
thi ngoại lệ này nhằm tuyển lấy những người tài giỏi bị bỏ sót.

Đây còn là tấm bia Tiến sĩ cuối cùng được
dựng ở Văn Miếu-Quốc Tử Giám, thời điểm đó là vào “ngày tốt, tháng giữa
đông, năm Canh Tý niên hiệu Cảnh Hưng thứ 41 (1780)”. Nó cũng là tấm bia
duy nhất cho biết cụ thể một số người thi ở đâu, đỗ thế nào, xếp thứ
mấy, từng làm chức gì…

Như trường hợp của Phạm Nguyễn Du, người
xã Đặng Điền, huyện Chân Phúc, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An (nay thuộc
huyện Nghi Lộc, Nghệ An), “đứng đầu xứ, Văn chức, đỗ kỳ thi Tứ trọng,
các bài thi do vua ra bài đều đỗ đầu, được vào hầu giảng hàng ngày, từng
được bổ chức Huyện Tự viên lang, Thiêm phó tiến triều, Cai đạo, Thiêm
sai Tri Hình phiên, Hàn lâm viện Hiệu thảo, kiêm Quốc sử Toản tu, thi đỗ
năm 40 tuổi. Trường hai, trường bốn và ứng chế đều đỗ đầu”.

Hay như Hoàng Quốc Trân, người xã Nam
Chân, huyện Nam Chân, phủ Thiên Trường, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện
Nam Trực, Nam Định), là “giám sinh, thi ở Bộ Lễ và thi Chế đều đỗ thứ 3,
đỗ năm 29 tuổi”.

có cái quái j phải khám phá chứ